روز ملی فسیل 1404
بسمه تعالی
فرارسیدن سوم آبان ماه، روزی که به همت انجمن دیرینهشناسی ایران به نام "روز ملی فسیل (سنگواره)" نامگذاری شده است، فرصتی مغتنم برای توجهی ژرفتر به اسناد بینظیر حیات دیرینه در سرزمین کهن ایران است؛ گنجینهای از تاریخ زمین که در لایههای سنگی اقصی نقاط این مرز و بوم، داستان میلیونها سال سرگذشت حیات و تغییرات سیاره ما را روایت میکند. فسیلها نه تنها کلید درک ما از فرگشت موجودات و تحولات اقلیمی گذشته هستند، بلکه در اکتشافات حیاتی همچون ذخایر ارزشمند هیدروکربوری و مواد معدنی، نقشی تعیینکننده ایفا میکنند و یکی از ارکان اصلی پیشرفت کنونی علوم زمین را تشکیل میدهند. از همین رو، این روز، دعوتنامهای است رسمی به جامعه بزرگ ایران برای پیوستن به جریانی علمی- فرهنگی با هدف ترویج دانش دیرینهشناسی و تأکید بر کاربردهای حیاتی آن در شناخت تاریخ زمین و بهرهبرداری خردمندانه از منابع طبیعی.
انجمن دیرینهشناسی ایران، همچون سالهای گذشته، در راستای اهداف ترویجی-آموزشی خود و تحکیم پیوند میان متخصصین این دانش بنیادی با بطن جامعه، از تمامی استادان، پژوهشگران، دانشجویان، دانشآموزان و تمامی علاقهمندان در جایجای میهن عزیزمان برای ایفای نقشی فردی یا گروهی در این روز دعوت به عمل میآورد. ما در امسال با تأکید دوباره بر حفاظت و نگهداری از این میراث طبیعی زمین بر شعاری نو تأکید میکنیم:
"حفاظت از تنوع زیستی دیرینه، رویکردی برای توسعه گردشگری مسئولانه"
تا فسیلها را بشناسیم، مسئولانه حفاظت کنیم و از آنها بهره پایدار ببریم.
این شعار یادآور میشود که فسیلها، میراث کهن تنوع زیستی ما هستند؛ سرمایههای ملیای که جمعآوری بیرویه، غیرعلمی و غیرقانونی آنها، ضربهای جبرانناپذیر بر پیکره دانش و تاریخ طبیعی کشور وارد خواهد کرد. بنابراین، حفاظت از این یادگاران کهن حیات نیازمند احساس مسئولیت همگانی، آموزش عمومی و همکاری منسجم میان دولت، جامعه علمی و مردم است تا پایداری و حفظ این گنجینههای علمی برای نسلهای آینده تضمین گردد. تنها با این رویکرد حفاظتی و مسئولانه است که زمینه برای ادامه و توسعه مطالعات دیرینهشناختی، گسترش علمی و دانشمحور مجموعهها و موزههای دیرینهشناسی و نیز بهرهمندی عمومی از زیباییها و جذابیتهای بیبدیل فسیلها در توسعه زمینگردشگری فراهم میگردد و فسیلها میتوانند روایتگرانی ارزشمند برای جذب علاقهمندان به تاریخ شگفتانگیز زمین باشند.
از تمامی دیرینهدوستان کشور، بهویژه همکاران هیأت علمی دانشگاهها، معلمین و دبیران ارجمند آموزش و پرورش، مدیران موزههای زمینشناسی و تاریخ طبیعی و شرکتهای فعال در حوزههای زمینشناسی، معدنی، نفتی و اکتشافی، تقاضا میشود تا با تمرکز بر مفاهیم ترویجی، آموزشی و حفاظتی، در معرفی شایسته این روز مشارکت نمایند. در این راستا، پیشنهاد میشود برنامههایی نظیر برگزاری بازدیدهای علمی ـ آموزشی یک روزه از سایتها و مناطق فسیلی (با رعایت ضوابط حفاظتی)، تشکیل کلاسهای آزاد و کارگاههای تخصصی در معرفی دانش دیرینهشناسی، برگزاری سخنرانیهای علمی، نمایش فیلمهای مستند علمی و ارائه بازدید رایگان از موزههای زمینشناسی دانشگاهها برای عموم مردم برنامهریزی و اجرا گردد تا این روز به کانون توجه عمومی و علمی تبدیل شود.
در پایان، از تمامی مشارکتکنندگان گرامی درخواست میشود که گزارشها، تصاویر و مستندات برنامههای علمی و ترویجی خود را از طریق کانالهای ارتباطی رسمی انجمن (تلگرام و اینستاگرام) برای ما ارسال نمایند تا در جهت اطلاعرسانی و ترویج حداکثری، از درگاههای رسمی انجمن دیرینهشناسی ایران منتشر گردند.
با امید به مشارکت فراگیر و تلاشی مشترک در جهت پاسداری از شناسنامه حیات سرزمینمان، این روز فرخنده را گرامی میداریم.
با احترام
انجمن دیرینهشناسی ایران
نماد انتخاب شده برای لوگوی روز ملی فسیل ۱۴۰۴، تصویری از فسیل گونهای ارزشمند از خارداران (متعلق به شاخه خارپوستان) با نام علمی Goniopygus superbus است. این فسیل زیبا متعلق به اشکوب کامپانین از دوره کرتاسه (با قدمتی در حدود ۷۵ میلیون سال) است که خود نمایی از تنوع زیستی شگفتانگیز حیات در گذشته ایران زمین به شمار میرود.
این گونه برای اولین بار در سال ۱۸۹۵ میلادی توسط کوتو و گاتیه (Cotteau & Gauthuer) از توالی رسوبی بخش سیمره یا سنگآهک لوفادار سازند گورپی در برشی چینهشناسی از تاقدیس کبیرکوه در حوالی شهرستان بدره استان ایلام کشف و معرفی شد. توصیف دقیقتر و کامل این گونه بعدها توسط کامیابی شادان و همکاران (Kamyabi Shadan et al. 2019) در مقالهای جامع در نشریه Geopersia ارائه شد. در این مطالعه با استفاده از تصاویر میکروسکوپی، جزئیات ساختارهای مختلف پوسته از جمله صفحات حلقه آپیکال و توبرکلهای اطراف آن که شاخصه متمایز کننده گونه Goniopygus superbus هستند، به نمایش گذاشته شد. همچنین شکل دقیق حلقه آپیکال بهصورت دیسیکیلیک، شکل صفحات مثلثی اکولار و نوک تیز بودن صفحات جنیتال نیز مورد توصیف قرار گرفت. این پژوهشهای دقیق نه تنها جزئیات ریختشناسی گونه مورد سخن را روشن ساخت، بلکه فرضیه مترادف بودن این گونه با Goniopygus arabicus را نیز مردود و بر هویت مستقل و منحصر به فرد این فسیل ایرانی تأکید نمود.
انتخاب این فسیل بهعنوان نماد ملی روز ملی فسیل ایران ۱۴۰۴، یادآور اهمیت مطالعه و حفاظت از این گنجینههای دیرینه و لزوم حمایت از پژوهشهای زمینشناسی در کشور است.